Çalışmada uluslararası siyasette günümüzde yaşananların anlaşılması, izah edilmesi ve karar verici makamlara makul ve rasyonel dış politika stratejisi üretilmesi alanlarında ciddi bir önemi haiz olan, kapsamlı bir literatüre sahip ancak Türk sosyal bilim dünyasında yeterince bilinmeyen veya henüz kıymet atfedilmeyen jeoekonominin bir kavram ve dış politika pratiği olarak varlığı, muhtasar biçimde ortaya konulmuştur. İlk olarak anlama eylemine hizmet eden boyutuyla jeoekonomi bir kavram olarak anlatılmış, ardından dış politika stratejisi olarak jeoekonomi izah edilmiş ve son olarak ABD-Çin rekabetinin jeoekonomik yorumu ortaya konulmuştur.
Jeoekonomi Kavramının Tarihi ve Günümüzdeki Hali
Jeoekonominin geçmişi, bir kavram olarak 1920’lerin ortasına dayanmaktadır. Alman sosyal bilim dünyasının ürettiği ancak günümüzdeki anlamıyla değil jeopolitikayla ilişkili bir kavram olarak tasarladığı kavramın, günümüzdeki muhtevasına ulaşması için biri sıcak diğeri soğuk olmak üzere 2 savaş geçmesi gerekmiştir. Kavramın muhtevasının oluşmasının temelinde SSCB ve ABD arasında süren silahlanma yarışında ABD’nin galip gelmesi ve SSCB’nin dağılmasıyla oluşan uluslararası sistem bulunmaktadır. Uluslararası ilişkiler disiplininde günümüzde kullandığımız birçok kavram ve yaklaşım, ilgili dönemde ortaya çıkmış yahut yeniden hatırlanarak güncel biçimlerine kavuşturulmuştur. Jeoekonomi kavramı da bu çerçeveye dâhildir. SSCB’nin dağılmasıyla ABD’nin askeri güç olarak rakipsiz kaldığı düşüncesiyle birlikte, yeni dönemde ABD’nin uluslararası siyasetteki liderliğine karşı meydan okumaların ekonomik nitelikte olacağı beklentisi ve ABD’ye bu doğrultuda dış politika tavsiyesi hazırlama düşüncesi, literatürü ortaya çıkarmıştır. Süreçte ilk olarak 1990’larda Japonya’nın yükselişine karşı ABD’yi önlem almaya çağıran, 2000’lerde Rusya’nın toparlanmasını gündemine alan ve 2010’lardan itibaren Çin tehdidine dikkat çeken bir seyir söz konusu olmuştur. Ancak 2000’lerin ortasından itibaren jeoekonomi, ABD dış politikası ve Büyük Güç Mücadelesi kapsamının ötesine geçerek bilhassa gelişmekte olan ülkelerin, iktisadi gücüne denk bir siyasal güç isteyen ülkelerin ve mevcut küresel/bölgesel statükoyu (status quo) sürdürmek isteyen aktörlerin dış politikalarını da kapsayan bir boyuta erişmiştir.
Bir dış politika stratejisi olarak ise jeoekonominin ortaya çıkışı, devletlerarası rekabet ve iş birliğinin tarihi kadar eskidir. Ancak bu eskilik jeoekonomiye bir eskimişlik sıfatı vermemekte, bunun yerine kadim bir geçmiş sunmaktadır. Zira çalışmada ve literatürde kullanıldığı haliyle bütüncül jeoekonomi stratejilerinin oluşması da kavramın, mevcut muhtevasının oluşmasına denk bir seyir izlemiştir.
Yazının devamı Düşünce Dergisi'nin "Piyasa" sayısında...