Cemil Aydın’ın ilk olarak İngilizce The Idea of the Muslim World: A Global Intellectual History başlığıyla 2017 yılında basılan ve nihayet Hasan Aksakal tarafından Türkçeye tercüme edilip 2021 yılında Alfa Yayınları tarafından yayımlanan kitabı üzerine, aradan geçen 4 yılda çokça tartışıldı ve konuşuldu. 19. yüzyılı, argümanında merkeze alan Aydın, öncelikle 19. yüzyıl öncesinde “İslam dünyası” fikrinin varlığının tarihi bir incelemesini yapıyor. İslam devletlerinin çok karmaşık biçimde çeşitli geleneklerle ve pratiklerle yönetildiğini ve ayrıca “ortak dini anlayış ve yaşayışın siyasi bir birlik veyahut küresel bir dayanışma” anlamına gelmediğini ifade ediyor ve dolayısıyla da “ümmet” kavramı ile “İslam
dünyası” fikri Aydın tarafından birbirinden ayrılıyor.
19. yüzyılda Avrupa merkezli bir medeniyet dili oluşturuldu ve bu medeniyet dili daha önce karşılaşılmamış bir şekilde “Doğu”yu yetersiz ve yarı medeni olarak gösterdi. 19. yüzyıl dünya düzeninin en önemli etkilerinden birisi de bu medeniyet dilinin sistematik bir şekilde tüm dünyaya dayatılmasıdır. İşte tam bu noktada Cemil Aydın’ın tezi anlam kazanıyor. Zira Aydın’a göre “İslam dünyası” fikri, Müslümanları ırksallaştıran ve sorun olarak gören imparatorluklara ve 19. yüzyıl paradigmasına karşı üretilen bir reaksiyon, başka bir deyişle bir hak arayışının neticesinde üretilen bir algıydı. Ancak bu fikrin hem bu hayali topluluğun üretilme sürecinde hem de daha sonraki süreçte farklı konjonktürlerde kullanıldığı durumlarda Müslümanları daha da ırksallaştırdığı ve tek tipleştirdiği görülmekteydi. Dolayısıyla Cemil Aydın “İslam dünyası” fikrinin doğal bir “Müslüman birliği” olmadığını hatta tam aksine İslam karşıtı ve emperyalist emellere alet olan bir unsur haline geldiğini iddia ediyor. Bu anlatı yazara göre Müslümanları reaksiyoner bir konuma indirgiyor ve kendi kabuğuna sığdırmaya çalışıyor. Aydın, okuyucusunu bu kalıpların dışında düşünmeye davet ediyor. Zira o, tarihi dışlayan bakış açılarının bugünkü sorunların temelini oluşturduğuna inanıyor. Aydın’a göre bu fikrin ortaya çıktığı şartların göz ardı edildiği veya önemsizleştirildiği okumalarda “İslam dünyası” fikri Müslümanlara hizmet etmiyor.
Yazının devamı Düşünce Dergisi'nin "Din" sayısında...