garbın sâhasında tasavvuf arkeolojisi

İbn-i vakt ol virdün olsun dem-be-dem
Dem bu demdür dem bu demdür dem bu dem
Hayretî

Sûfilerin kendilerini “Vaktin/Zamânın çocukları” olarak tavsif edişlerini; dervişin,“tecrübe edilen vakit zarfında yapılması gerekenlerin en mühimini eyleyen kişi” olduğu şeklinde yorumlayanlar olduğu kadar; “Tecellîden mahrum vakit yoktur.” Demek sureti ile felsefecilerin sebeplilik / nedensellik nazariyyesine bir reddiye olarak anlayanlar da olmuştur. Âlemde sebeplilik yoktur; “Halk-ı cedîd” (Her dâim yeniden yaratma) vardır. Çünkü “O her dâim bir şe’ndedir.” (Rahmân 55/29) Âlem bir nefeste ölür, diğer bir nefeste tekrar dirilir. Yıkılan inşâ olur, inşâ edilen ise yıkılır. Bâkî olan ise ancak Celâl ve İkrâm sâhibi olanın vechidir. Başka değil. Her şey bir ânın içinde ölüp ölüp dirilirken, fikirlerin, kanaatlerin zaman içinde değişmeyeceğini iddia etmek evvel emirde daha yaşarken fikirlerini ta‘dîl etme cesâretini gösteren mütefekkirlere haksızlık olacaktır. Mutlak manası ile mütefekkir – ki mutlak kemâle matuftur.- yukarıda geçen âyetin Hz. Peygamber’den (s.a.v) sonra ilk muhâtabıdır. Allah’ın her dâim bir şe’n/ iş üzere oluşunun tezâhürü mütefekkirin zihnine akseder. Oradan da mütefekkirin kalem ve satırlarına. Erbâb-ı kalem sûrî âlemden göçünce satırlardaki fikirlerinin tâ‘dîl, tenkîd ve ıslâhı ise ardına düşen vefa ehli talebelerinin vazifesidir. Yıllarca “Hâşiyecilik ve şerhçilikten” kurtulamayan! Selçuklu- Osmanlı ulemâsının aslında yaptığı bu ince işçilikten başkası değildir. Metin, idrâk edilen zamanın ihtiyaç ve suallerine göre yeniden kurularak ihyâ edilir, vaktin şartlarına göre konuşlandırılır ve hatta yerine göre zamanın bozulan ahengi metnin cetveline göre yeniden tertîb edilir. Fikir meydanına hasbe’l-kader düşmüş olanların alacakları rütbeler bellidir. Fikir cenginin muharipleri ya nev-zuhûr harp taktikleri ile mağlubiyete hoş-âmedî eden birer süvârî olarak kalacaklar ya da kadîm olanı muâsır olan ile mezcederek içten ve dıştan/zâhirden- bâtından gelen hücumları göğüsleyen bir ser-asker olarak yürüyüşlerine devâm edeceklerdir. Fikrin silsile silsile tevârüs etmesi derken kastedilen, fikri kendi zamanında yer tuttuğu halde kabul edip nakletmek değil, fikrin aslına sadık kalarak çağa yürümesine yardımcı olmaktır.

Cumhuriyet devri Türk düşüncesinin “Türk Düşüncesi” terkîbine mutâbık mütefekkiri Erol Güngör’ün, hocası Mümtaz Turhan’ın medeniyet ve kültür eksenli düşüncelerini yenileyerek aktarması aslında Mümtaz Turhan’ın Ziyâ Gökalp Bey’in efkârını aynı düzlemde ele alışından farklı değildir. Onlara göre üstada hürmet etmek demek, üstâdın fikirlerini zamanın karşısında diri tutmak demektir. Ve/Fakat bu tevârüs tarzı genç yaşta göç eden Erol Güngör için maalesef söz konusu olamamıştır. Erol Güngör üzerine yapılan/yazılan bilimsel araştırmaların birçoğuna azıcık göz atmak dahi durumun vahametini gözler önüne sermeye yetecektir. Ziyâ Gökalp’in “atîkiyâtîteharrî” adını verdiği arkeolojik fikir kazılarından öte geçemeyen bu çalışmalar “Erol Güngör’e göre …..” şeklinde açılan bölüm başlıklarında arz-ı endâm eden derlemelerden öteye geçmez. Bu aktarılan metinlerin Güngör’ün kendi kitaplarıkilerden farkı ise araya serpiştirilen bir iki perestiş cümlesidir. Soğuk savaş yıllarının tam ortasında yaşından büyük eserler ortaya koyan Erol Güngör’ün yirmi birinci yüzyıl başlamazdan evvel yeniden okunup yorumlanması ve kitaplarının bugünün idrakine sunulması gerekirken kendisinden bahsedenlerin umumiyetle hâlâ kendisinden aktarmacı ve övücü cümleler ile bahsediyor olması her şeyden evvel Erol Güngör’ün aziz hatırasını rencide edecektir. Bizim de bu yazı ile yapmaya çalışacağımız Erol Güngör’ün tenkîd ve ta‘dîl üzerine kurulan ilmî bakış açısından cesâret almak sureti ile kendi çalışma sahamızın haddine sadık kalarak Erol Güngör’ün tasavvuf üzerine yazdıkları üzerine düşünmekten ibârettir.