harvey cox’un gözünden bir tanrı olarak piyasa

Harvey Gallagher Cox Jr., ABD’nin en önde gelen teologlarından biridir. Harvard Üniversitesi İlahiyat Fakültesi’nde daimî profesörlük makamı olan “Hollis Araştırma Profesörü” olarak görev yapmıştır. Dünya Hristiyanlığındaki teolojik gelişmeleri inceleyen Harvey Cox’un araştırma ve öğretim alanları oldukça geniştir. Bu alanlardan en dikkat çekici olanıysa bir teolog olarak piyasayı incelediği 2016 yılında yayımlanan The Market as God kitabıdır.

Ekonomi, teolojinin büyük öyküsünün kılık değiştirmiş halidir, der Cox, The Market as God (Tanrı Olarak Piyasa)’da ve piyasanın kendisini ululaştırmasından ötürü piyasaya dair yapılacak her analizin teoloji mahreçli olacağı sonucuna varır. 2016 tarihli bu kitabın ilk nüveleri 1999 yılında The Atlantic Monthly dergisinde yayımlanan aynı isimde (“The Market as God: Living in the New Dispensation”) bir makaledir. Cox, burada ekonominin teolojik temellerini göstermek ister. Hiç bilmediği bir alanla ilgili yaptığı araştırmasında endişesini şöyle dile getirir:

Hiç bilmediğim ve keşfetmem gereken bir alanla karşılaşmayı umarken, sanki bütün bunları daha önceden biliyormuşum hissini veren bir duygu oluştu içimde. Newsweek ve Time dergilerinin ekonomi sayfaları, ya da Wall Street Journal’ın tüm satırları sanki Tevrat’taki Tekvin bölümünü, İncil'deki Aziz Pavlus’un Korintoslular’a Mektubu’nu veya Aziz Augustine’in The City of God kitabını çağrıştırıyordu. Pazar reformlarını, para politikasını ve borsanın iniş çıkışlarını tanımlayan ifadeler, sanki insanlık
tarihinin içsel anlamını anlatan o “büyük öykü»yü söylüyor, «işlerin neden yanlış gittiğini» ve «bunları nasıl düzeltmek gerektiğini» fısıldıyordu. Bütün bunlar teoloji dilindeki «yaratılış mitolojisi», «cennetten kovuluş efsanesi » ve «kefaret doktrini”ne benziyordu. Sanki teoloji ekonomi sayfalarında tebdili kıyafetle takdim ediliyordu: “Servetin yaratılış hikâyesi”, “devletçiliğin dayanılmaz ayartıcılığı”, “meçhul ekonomik devrana esaret” ve en sonunda da “serbest piyasayla gelen selamet” vardı bu sayfalarda (Cox, 2005, s.197).

_{* Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Felsefe ve Din Bilimleri Anabilim Dalı Din Sosyolojisi Bilim Dalında Tamamlanan "Harvey Cox Düşüncesinde Sekülerleşme ve Sekülerizm" başlıklı tezden türetilmiştir.}