“Yerden göğe küp dizseler
Birbirine bend etseler
Altından birin çekseler
Seyreyle sen gümbürtüyü”
Çalışmamızda Charles Tilly’nin ve Pierre Bourdieu’nun devlet olgusunu anlama ve açıklama gayretleri konu edilmiştir. Tilly ve Bourdieu, devleti tarihsel sosyoloji perspektifiyle ele alan yazarlardır ve bu durum gayretlerinin birlikte kritik edilmesine müsait bir zemin oluşturmaktadır. Tilly dışarıdan içeriye yönelen bir mahiyette; Bourdieu ise içerden dışarıya yönelen bir mahiyette devletin oluşum sürecini incelemiş ve izah etmiştir. Bu sebeple iki ismin birlikte incelenmesi esasında devlet olgusunun oluşumunun dışarıdan içeriye ve içerden dışarıya boyutlarının anlaşılarak şamil bir kavrayışa ulaşılmasına hizmet etmektedir. R. Cox’un işaret ettiği üzere “her teori birileri ve bazı amaçlar içindir” önermesinin akılda tutularak okunulması gereken bu iki yazar, çalışmalarını zaman ve mekân bağlamında inşa etmiş olmaları ve mukayeseli yoruma ağırlık vermeleri sebebiyle modern devletin formu, araçları ve eylemleri üçgeninin anlaşılması adına büyük önem arz etmektedirler. 17. yüzyılın ilk yarısında Batı Avrupa’da ortaya çıkan ve geçen üç yüz yıllık sürede fiziki dünyanın tamamına yayılan Modern Devlet’in birçok formu bulunmaktadır. Demokratik kurumların yaygın olduğu ve işlediği ülkelerden yönetimin oligarkların elinde olduğu ülkelere kadar var olan yegâne devlet formu, kökleri Westphalia Anlaşmalarına kadar dayanan Batı Avrupa devlet formudur. Bizce bu formun içeriden dışarıya ve dışarıdan içeriye doğru tahlillerinin anlaşılması, ulusal ve uluslararası politikaların anlaşılmasına hizmet edecektir.
Kritik, Tilly’nin “Zor, Sermaye ve Avrupa Devletlerinin Oluşumu”1 ile Bourdieu’nun “Devlet Üzerine”2 kitapları üzerine inşa edilmiştir. Tilly’nin devlet olgusunu açıklamak amacına matuf olarak yazdığı kitabındaki görüşler ile Bourdieu’nun sözlü aktarım esaslarına göre düzenlenmiş derslerinin metinleştirilmesiyle oluşmuş kitabındaki görüşlerin ortaya konması ve kıyas edilerek kritiğe tabii tutulması zor bir eylemdir. Zira Tilly, yazmış olmasının verdiği bütünlüğe ve Bourdieu, konuşmuş olmasının verdiği dağınıklığa sahiptir. Mevzubahis durum en baştan yazarlar arasında okuyucunun bilerek veya bilmeyerek Tilly’e yönelmesine neden olmaktadır. Ancak iki ismin ortak çabası devleti zamansal ilişkilerin nedensel ilişki olduğu zannıyla açıklayan kuramlara, kavrayışlara ve izahlara karşı çıkarak kendi özgül ve çok katmanlı kuramlarını ortaya koymaktır. Modern Devlet olgusu kanaatimizce ancak Tilly ve Bourdieu birlikte anlaşıldığında kavranılmaya müsait hale gelmektedir. Zira ikisinin ortaya koydukları kuramlar, modern devletin fiziksel/maddi/şeyler dünyasındaki ve soyut/manevi/zihin dünyasındaki varlıklarını ortaya koyma kudretini haizdirler.
1Charles Tilly, Zor, Sermaye ve Avrupa Devletlerinin Oluşumu, Çev. Kudret Emiroğlu (İstanbul: İmge Kitabevi, 2001).
2 Pierre Bourdieu, Devlet Üzerine, 2. Bs., Çev. Aslı Sümer (İstanbul: İletişim Yayınları, 2016).