kültürel araç olarak dil ve pedagoji: motivasyonel bir analiz

Eğitim ve kurumları kültür aktarıcılığı ve devamlılığında çok önemli işlevlere sahiptir. Öyle ki, hemen her dönemde eğitime (sistemine) yöneltilen eleştirilerin başında yeni nesillerin kültürel değerlerine sahip olmasındaki eksiklikler gelmektedir. Burada eğitim derken genellikle eğitim sistemi (milli eğitim), müfredat, okul, öğretmen ve idarecileri kastedilmektedir. Her ne kadar hayatı kolaylaştırmanın yollarından biri olsa da, sınırı çizilmeyen genellemeler hata yapmanın kapılarını da aralar. Eğitime yöneltilen eleştirilerin haksız ya da yersiz olduğu anlamı çıkmamalı bu ifadelerden. Toplumsal değişmelerle ilgili tüm eleştiri oklarını yalnızca eğitime yöneltirken, sayısız başka faktörlerin dikkatimizden kaçabileceği gerçeğini vurgulamak isterim.

Dilin insan iletişiminin en muhteşem aracı olduğunu ifade etmek abartıya kaçmak olmaz ve hatta hemen herkesin üzerinde mutabık olacağını söyleyebiliriz. Duygu ve düşüncenin sembolik aracı olan dil, insanın bilişsel, sosyal ve duygusal gelişiminin de hem sonucu hem de sağlayıcısıdır. Diğer bir deyişle karşılıklı etkileşim halindedirler. Doğumdan itibaren gerek zihinsel gerekse fiziksel gelişimle birlikte devam eden dil gelişimi, zihinsel ve fiziksel değişime bağlı iken; dil, insan zihninin gelişmesine de etki etmektedir. Zira dış dünyayla özellikle zihinsel ve duyuşsal bağlarımız dilin aracılığıyla kurulmaktadır. Düşünce ve duyguların karmaşıklaşması (gelişmesi anlamında) dilin de bu ölçüde karmaşıklaşmasını gerektirmektedir. Dilin imkânları ile ifade edilen (bir anlamda somutlaşan) duygu ve düşüncelerin sınırları, bireyin (ve onu en fazla etkileyen toplumsal etkilerin) dil kapasitesince belirlenmeye başlayacaktır. Burada dilin imkânlarıyla ifadeye dökülmeyen duygular ve düşüncelerin varlığının inkârı söz konusu değildir. Altını çizmek istediğim husus, dilin duygu ve düşünceler üzerindeki etkisidir.  

Yazının devamı Düşünce Dergisi'nin Dil sayısında...