dünden bugüne millet, millî kültür ve milliyetçilik

Erol Güngör, eserlerini 1970’lerin Türkiye’sinde, yani milliyetçiliğin bir nevi “iç harp ideolojisi” hâline geldiği ve yine milliyetçiliğin bir “özel isim” (Çalık 1991) addedildiği yıllarda kaleme almıştır. O, içinde bulunduğu toplumu ve toplumun sıkıntılarını işlemek üzere millet, milliyetçilik ve millî kültürü çalışmalarının başlıca konusu yapmıştır. Eğer Edgar Morin’in insanın “fiziksel, biyolojik, kültürel, tarihsel ve toplumsal bir varlık” olduğu yolundaki tanımını hareket noktası kabul edecek olursak gerçekten de toplumun onu var eden unsurlardan müteşekkil o “özel isminden” âri incelenmesinin boşuna bir çaba olmaktan öteye gitmeyeceği açıkça görülür. Şahsiyetine, ilim adamlığı vasfına ve fikirlerine saygı ve hayranlık duyan bu satırların yazarı için Erol Güngör’ün eserlerini yeni bir değerlendirmeye tâbi tutmak gerçekten zorların zoru bir iştir. Ancak biz onun en iyi öğrencisi onu en kritik şekilde eleştirebilendir diye düşünmekte ve işbu makaleyi kaleme almaktayız.

Çalışmamızı nasıl bir güzergâhta işleyeceğimizden bahsetmeden evvel ileride oluşması muhtemel bir kavram kargaşasına burada dikkat çekmek istiyoruz. Bizdeki millet kelimesine mukâbil Avrupalılarca kullanılan nation kelimesi bir takım literatürde ulus şeklinde tercüme edilmiştir. Biz burada belli bir ölçüde subjektiviteye kaçma pahasına da olsa Avrupalılar’ın nation’unu ulus kelimesi ile karşılayacak; millet kelimesini ise yukarıda bahsettiğimiz “özel isim” yerine kullanacağız. Erol Güngör’ün eserlerinde millet, milli kültür ve milliyetçiliği daha sağlıklı inceleyebilmek için önce, mekânda da bir genişlik sağlamak amacıyla, batı literatüründe ana hatlarıyla bu kavramların tarihçesini verecek (1); Erol Güngör’ün fikirlerine ve eleştirilerine başvuracak (2); Güngör üzerindeki değerlendirmeleri (3) ve alternatifleri ortaya serecek (4); ve genel değerlendirmelerimizi yapacağımız sonuç bölümüyle çalışmamızı tamamlayacağız (5).

* Bu makale, Kültür Ocağı Vakfı’nın 2008 yılında Erol Güngör’ün vefatının 25. yılı anısına düzenlediği “Erol Güngör’de Millet, Millî Kültür ve Milliyetçilik” konulu makale yarışmasında Birincilik Ödülü kazanmıştır.