Dil (İng. language, Fr. langue, Alm. sprache, İt. lingua, Rus. язык) kısaca insanlar arasında anlaşmayı sağlayan doğal, çok yönlü bir vasıtadır. Kendisine özgü kuralları olan ve ancak bu kurallar çerçevesinde gelişen canlı bir varlıktır. Ağız (İng. dialect, Fr. parler, Alm. mundart, İt. Parlata, Rus. диалект) ise bir dilin bir şive içerisinde ses bilgisi (~fonetik), şekil/biçim bilgisi (~morfoloji), anlam bilgisi (~semantik), cümle bilgisi/söz dizimi (~sentaks) ve söz varlığı (~leksikoloji) açısından bazı farklılıklar gösteren, yalnızca belli bir yörede/bölgede kullanılan konuşma biçimidir. Ya da ağız daha geniş bir şekilde şöyle tanımlanabilir:
Aynı kökenden geldiği üst sistem durumundaki bir standart dile bağlı, doğal olarak ortaya çıkmış; aile ve dost çevresinde, iş yerlerinde; okuryazarlığı az, bulunduğu bölgeden uzun süre ayrı kalmamış insanlarca sözlü iletişimde dilin başka türleriyle karşı karşıya gelme oranına göre değişen biçimde kullanılan, resmî ortamlarda kullanılmasından kaçınılan, yazılı bir gelenek oluşturamamış, iletişim alanı sınırlı, bağlı olduğu üst sistemden dilin her alanında karşılıklı anlaşmanın korunacağı oranda ayrılabilen, prestiji ölçünlü/standart dile göre daha az yerel konuşma biçimleridir (Demir, 2002: 114).
Bu bağlamda Türkiye Türkçesinin ölçünlü/standart konuşma dilinden farklı olarak Antalya ağzı, Konya ağzı, Giresun ağzı, Isparta ağzı, Edirne ağzı, Sakarya ağzı, Trabzon ağzı, Kayseri ağzı, Denizli ağzı, Muğla ağzı, Erzurum ağzı, Trabzon ağzı, Kayseri ağzı ve Adıyaman ağzı vb.’nin çeşitli söyleyiş, biçim, anlam, söz dizimi ve söz varlığı bakımından farklılıklara sahip olmasıdır. Bu ağızlar aynı ilin ilçeleri, beldeleri hatta birbirine çok yakın köyleri arasında bile farklılık gösterebilir.
Yazının devamı Düşünce Dergisi'nin "Türkçe" sayısında...