“Kitleler hiçbir zaman gerçeğe susamamıştır.”
Gustave Le Bon
Manipülasyon, kelime olarak “ustalıkla yönetmek veya kullanmak; kurnazca, adil olmayan veya sinsi yollarla özellikle kendi çıkarına olacak şekilde kontrol etmek veya üzerinde oynamak” anlamlarını taşıyor. Manipülasyon son zamanlarda her ne kadar ikili ilişkilerdeki bir sorun olarak anılsa da toplumsal alanda da hayatımızın bir gerçeği. Peki ne oluyor da bizler toplum olarak bu kadar kolay manipüle ediliyoruz? Yani amiyane tabirle; bizim aklımız yok mu? Elbette var ama aklımız bir koşulda normalde çalıştığı şekilde çalışmıyor: Bir kitlenin parçası olduğumuzda. Bir kitlenin parçası olmanın ne demek olduğunu anlamak için Gustave Le Bon’un 1895 yılında yayınlanan eseri “Kitleler Psikolojisi”ni incelemekte fayda var.
Siyasi geçmişi ayaklanmalarla, yıkılıp yeniden kurulan imparatorluklarla ve son raddede bir kurtarıcı olarak ilan edilen cumhuriyetlerle dolu olan Fransa’da doğan Gustave Le Bon, bir sosyolog ve antropologdur. Yaşadığı yıllar; Fransız Devrimi’nin sarsıcı etkilerinin hissedildiği, imparatorlukların yerini milli devletlerin aldığı ve en önemlisi de kalabalık insan topluluklarının siyasi alanda etkin hale geldiği 19. yüzyılın ikinci yarısını kapsamaktadır. Le Bon; sesi gürleşen kalabalıkların ya da ifade ettiği üzere kitlelerin, gücü artık eline aldığını ve yeni çağın “Kitleler Çağı” olacağını belirtmektedir. Kitlelerin bu gücü elde etmelerinin temelleri zihinlerde bir fikir olarak çok önceleri şekillenmiş, sonra da teorideki bu fikri tek tek hayata geçiren kişilerin birleşmesiyle tamamıyla gerçekleşmiştir. Bu birleşmenin sonucunda ortaya çıkan sendikalara, iş borsalarına ve amele sandıklarına dikkat çekerken kitlelerin haklarını arama davalarının o zamanki toplumları iptidai komünizme ve dolayısıyla bir yıkıma götüreceğine işaret etmektedir. Gustave Le Bon’un her türlü ihtilale ve sosyalizme karşı şüpheli yaklaşımı bu görüşlerin ortaya çıkmasında elbette etkili olmuştur (Bayındır, 2022).
Yazının devamı Düşünce Dergisi'nin "manipülasyon" sayısında...