Düşünce Dergisi, Sayı 19, Cumhuriyet
sayı 19 / cumhuriyet
türkçeye tercüme edilen ilk uluslararası hukuk kitabı: vattel’in hukûk-u nâs’ı (le droit des gens)
Hukûk-ı Nâs’ın ulus ve vatan kavramları üzerinde duruyor oluşu yazıldığı ve tercüme edildiği dönem itibariyle dikkat çekicidir. Zira henüz imparatorlukların tarih sahnesinden çekilmediği bir dönemde ulus devlet, ulusun inşası ve egemenliği altındaki hükümdardan kopuşu gibi meseleleri işlemiş olması, imparatorluklardan kopan ulus devletlerin temel ilkelerini belirlerken sahip olmaları gereken prensipleri belirleme girişimleri, eserin ilgiyle takip edilmesini anlaşılır hale getirmektedir.
cumhuriyetin 100. yılında bir aydın olarak türk romancısı
1942, hızını gittikçe artıran radikal bir bakış açısının Türk romanında hissedildiği bir yıldır. Çünkü köy romanı anlayışı, Anadolu idealizminin yerine geçmeye başlamıştır. Köy gerçeğini savunduklarını öne süren yazarlar, kendilerinden önceki “Anadolu” yaklaşımını “kaval”, “çoban” “söğüt” edebiyatı adıyla alaya almıştır. Yaban, Çalıkuşu gibi dönemin çok okunan romanlarını “küçük burjuva romanları” olarak görürler.
prof. dr. mehmet narlı ile röportaj "roman: cumhuriyet öncesi-sonrasıbugünü"
Peyami Safa’nın Yalnızız’ındaki Samim, Tanpınar’ın Huzur’undaki Mümtaz, huzuru ararken hep huzursuzdurlar ve bunalırlar. 1960’lardan sonraki bazı romanlarda bunalan aydın, artık Tanzimat ve Cumhuriyet romanlarındaki aydın gibi kesin inançları olan, iddiası ve önerisi olan aydın değildir. Bu romanlardaki aydının bunaltısı, yeni bir kimliği arayan, kökleriyle bağlar kurmak isteyen Peyami Safa’nın ve Tanpınar’ın aydınlarının bunaltısından da farklıdır.
prof.dr. saadettin ökten ile röportaj "şehri kuran değerler sistemi, osmanlı ve cumhuriyet şehirleri"
Gerçekte her medeniyet tasavvuru değerler ve bu değerlerin hayata yansıması olarak ortaya çıkan eylemler üzerinde bir bütünlük arz eder. Buradan çıkan sonuç her medeniyet tasavvurunun çelişkisiz olması zorunluluğudur. Toplumsal kimlik yapımızdaki ikilem şehirlerimize de yansımaktadır
cumhuriyet’in 100. yılında türkiye’de kentleşme ve planlama: ne başardık? ne başaramadık? bugünden geleceğe notlar
Cumhuriyet’in ilanı, her alanda modernleşme hamlelerinin yapıldığı bir dönemin başlangıcıdır. Böylesi dinamik dönemde alınan kararların ve benimsenen politikaların en somut sunulacağı alanlar da kentler olmuştur. Bir anlamda Cumhuriyet’in başarmak istediklerinin nirengi noktasını kentler teşkil etmiştir. İlk yıllardaki kentleşme politikaları temelde bir sistem oluşturmaya ve bu sistemin uygulanmasını sağlayacak idari ve yasal çerçevenin belirlenmesi üzerine kurulmuştur.
prof. dr. iskender öksüz ile röportaj "devletin ideolojisi, dönüşümü ve geleceği"
Kurumları koruyacak olan hukuk devletidir, kanunlardır. Fakat korunacak değerlerin ancak küçük bir kısmı yazılıdır. Diğerleri insanların kalplerinde ve zihinlerindedir. Kurum değerlerini koruma görevi herkesten önce kurum yöneticilerine ve mensuplarına aittir. Sonra da bütün millete.
prof. dr. ahmet kavas ile röportaj "türk dış politikası ve türkiye-afrika ilişkileri"
Türk dış politikası çok uzun süre olağan bir seyir takip etti. Bu seyir yakın çevreyle daha fazla meşguldü. Uzak çevreyle de mümkün mertebe mesafeliydi, hatta birçok uluslararası konu Türkiye'nin gündeminde sadece haber olarak yer alırdı ama Türkiye artık bilfiil bu olayların çözümünde aracı rol alma veya onu anlama ve ona çözüm üretme pozisyonunda.
türkiye cumhuriyeti’nin milli kimlik sütunları ve dört harici siyaset tarzı
Atatürk döneminde kültürel bir Batılılaşma dönüşümü yaşanmış olsa da Batı-merkezli ve bu havzaya ram olan bir dış siyaset takip edilmemiştir. Daha çok ülkenin bütünlüğünü ve sınırlarını korumak adına Osmanlıdan tevarüs edilmiş olan “savunmacı gerçekçilik” ve “aktif izolasyonizm” politikası takip edilmiştir.
prof. dr. fethi gedikli ile röportaj "osmanlı’dan cumhuriyet’e geçiş ve hukukun dili"
Cumhuriyet, aslında bir hukuk devrimi yapıyor. Aslında Tanzimat'tan itibaren yapılanlara da belki devrim denebilir ama biz devrimi Cumhuriyet'e sakladığımız için Tanzimat Dönemi'nde yapılan hukuki değişikliklere devrim demiyoruz.
cumhuriyet’in yüzüncü yılında hukukun millîliği sorunu
Hür ve eşit fertlerden müteşekkil ve egemen bir milletin (nation) mevcudiyeti, hukukta millîliğin ön şartıdır. Osmanlı İmparatorluğu’nun son asrı boyunca girişilen reformlar ve sırasıyla takip edilen üç tarz-ı siyaset (Osmanlıcılık-İslâmcılık-Türkçülük), kompartımanlar hâlinde yaşayan tebaayı, kendi hayatına bizzat yön verecek bir millete dönüştürmeyi hedeflemiştir.
cumhuriyet’in telsiz telefonu: radyo
Matbaadan internete kadar birçok kitle iletişim aracının temelinin, propaganda ve etkili iletişim ihtiyaçlarını karşılamak üzere kriz dönemlerinde atıldığını söylemek mümkündür. Ancak bu araçlardan arşiv ve tarih yazımı bakımından en talihsiz olanı radyodur.
atatürk’ü sinemada anlatmak (dersimiz: atatürk belgeseli üzerine bir inceleme)
Çağdaşlık savaş sonrası yıkılmış Türkiye’nin önüne konmuş bir hedeftir. Atatürk bunun için mücadele etmiştir. Bir ülke her şeyden önce çağdaş olmalı, bilimle fen ile meşgul olmalıdır. Peki, bunun ölçütleri nedir? Okumak, eğitim almak, araştırmak, dans etmek, sanat icra etmektir.
osmanlıdan cumhuriyet’e sinema
Seden Kardeşler gibi evvela salon işletmeciliği ve film ithalatı yapan İpekçi Kardeşler, ikinci yerli yapım şirketi İpek Film’i 1928’de kuracak ve onlar da rejisör koltuğunda Ertuğrul ile çalışacaklardır. Kemal Film’in yapımcılığı bıraktığı 1924’ten (Sözde Kızlar’dan) sonra neredeyse beş yıl boyunca hiç yerli kurmaca üretilmeyecek, bu suskunluk İpek Film’in ilk yapımı (Ertuğrul imzalı) Ankara Postası ile ancak Ekim 1929’da kırılacaktır.
osmanlıdan cumhuriyet’e ülkemizde sağlık hizmetlerinin gelişimi
Savaştan yeni çıkmış bir ülke olarak Türkiye Cumhuriyeti’nin başa çıkması gereken sağlık sorunlarının başında bulaşıcı hastalıklar yer almaktaydı. Bulaşıcı hastalıklarla mücadele için bu dönemde, Milli Türk Tıp Kongrelerinden gelen görüşlerin de yönlendirmesiyle, merkez ve taşra birimlerinden oluşan özel hizmet örgütleri kuruldu. Her bir bulaşıcı hastalıkla mücadele kapsamında bu hastalıkların sık görüldüğü yerlerde sağlık merkezlerinin oluşturulması sistemi ise “dikey örgütlenme” olarak anıldı.
prof. dr. cemil koçak ile röportaj "tarihçilik ve cumhuriyet tarihi’nin tartışmalı konuları"
Geçmişiyle övünmek ya da geçmişini yermek amacı, böylesi bir yaklaşım, tarihsel araştırmaların ‘ruh ikizi’ değildir! Hiç olmamıştır ve olmayacaktır da.
osmanlıdan cumhuriyet’e tarihi devamlılık
Türk Milleti her dönemde tarih sahnesinde yer almıştır. Ama bu yer alış istikrarsız bir görünüm arz etmez. Aksine, Türkler yüzyıllar boyunca varlığını devam ettirmiş, Dünya’ya nizam vermiş uzun soluklu devletler oluşturmuşlardır..
türkiye ekonomisinde 100 yıllık ekonomik dönüşüm
Cumhuriyet’in ilk döneminde, 1927’de yapılan sanayi sayımında Osmanlıdan kalan ve genellikle askeri ihtiyaçları karşılayan fabrikaların varlığına ilave kamu sanayi tesisi eklenmediği gibi İzmir İktisat Kongresinde özel sektör ağırlıklı sanayileşme hamlesi de girişim ve sermaye yetersizliği ile altyapı eksikliklerinden dolayı başarıya ulaşamamıştır.
prof. dr. mahmut bilen ile röportaj "osmanlıdan günümüze cumhuriyet’in ekonomisi"
Osmanlının geleneksel yerli üretimi yıllar içinde batının endüstriyel üretimi ile rekabet olanağını hızla kaybetti, geleneksel tezgahlar önemli ölçüde varlıklarını sürdürmekte zorlanır hale geldiler. Geleneksel esnaf yerine başta İstanbul, İzmir gibi büyük kentlerde, batının yeni endüstriyel ürünlerini büyük ölçüde gayrimüslim tebaa esnaflarının aracılığı ile pazarlanacağı bir ekonomik yapı yerleşmeye başladı.
prof. dr. ayhan bıçak ile röportaj "cumhuriyetin kurucu felsefesi, düşünce dünyası ve devraldığı miras"
Osmanlı geleneği, diyalektik düşünce üretme, yani sorunun üzerinde farklı açılardan tartışarak sorunları çözecek kuramsal düşünceler üretme geleneği oluşturamamıştır. Şimdi dahi aynı sorunu yaşıyoruz. Cumhuriyet Dönemi’nde düşünce üretimimizin en önemli eksikliği, tarihsel düşünceyi yeni düşünceler üretmek üzere kullanamamaktır.
prof. dr. sevtap kadıoğlu ile röportaj "cumhuriyet dönemi bilim hayatında bilim kurumlarının rolü"
Cumhuriyet rejimi bilim kurumsallaşmasına neden önem vermiştir? Çünkü bilimin kurumsallaşması bilimin organize olması ve bilimsel faaliyetlerin daha sistematik ve düzenli olarak yürütülmesini sağlamak bakımından bu önemlidir.
prof. dr. mehmet ölmez ile röportaj "cumhuriyet tecrübesinde türkçe ve dil çalışmalarının geçmişi ve geleceği"
Türkçe eğitim dili olarak merkezde kalmalı. Eğitim dili başka bir şey, yabancı dil öğretimi başka bir şeydir. Türkiye'de bu tam anlaşılamamış, birbirine karıştırılmıştır.
cumhuriyetimizin 100. yılında kökleri hatırlamak: dünyacı milliyetçilik, tarihli türklük ve tarihli müslümanlık üzerine
100. yılını geride bırakan Türkiye Cumhuriyeti’nin kuruluş sürecindeki diplomatik faaliyetler ve yasal düzenlemeler, yeni rejime âit devlet kimliğinin başlangıçta Türkistanlı köklerini hatırlayan ve olumlayan bir “Dünya” ufkuyla temellendirilmek istendiğini ortaya koymaktadır..
takdim yerine / cumhuriyeti düşünmek: yeni yüzyılın eşiğinde kökler ve gelecek
Türk tarihinin ilk Cumhuriyet asrını geride bıraktık. İnsanlığın şimdiye dek gördüğü en büyük alt-üst oluşlar zinciriyle eş zamanlı koşulan bu uzun yol üzerine düşünmek, yeni yüzyılın tokmağını da anlamlı bir merhabayla çevirmek demek.